Związki Konstytucji marcowej z 1921 roku i Konstytucji RP z 1997 roku (w 100-lecie uchwalenia Konstytucji marcowej)

8 listopada 2021 roku Instytut De Republica zorganizował ogólnopolską konferencję naukową pod tytułem: „Związki Konstytucji marcowej z 1921 roku i Konstytucji RP z 1997 roku (w 100-lecie uchwalenia Konstytucji marcowej)”. Wydarzenie odbyło się w Rzeszowie, na zaproszenie Wojewody Podkarpackiego pani dr Ewy Leniart.

W składzie rady naukowej konferencji znaleźli się: dr hab. Bogumił Szmulik, prof. ucz. – dyrektor Instytutu De Republica, dr hab. Czesław Kłak, prof. ucz. – przewodniczący, dr hab. Krzysztof Szczucki – Prezes Rządowego Centrum Legislacji, dr hab. Katarzyna Kaczmarczyk-Kłak, prof. ucz. reprezentująca Kujawsko-Pomorską Szkołę Wyższą w Bydgoszczy oraz dr Ewa Leniart – Wojewoda Podkarpacki. W pierwszej części spotkania, przedstawiciele rady wraz z panem dr. hab. Dariuszem Kalą, prof. ucz. wygłosili referaty poświęcone między innymi pozycji ustrojowej Prezydenta Rzeczypospolitej, prawu łaski czy ustrojowi sądownictwa – wszystko w świetle obu przywołanych w temacie konferencji konstytucji.

– Można z perspektywy czasu powiedzieć, że doświadczenia związane z funkcjonowaniem państwa pod rządami Konstytucji marcowej w zakresie niezadowalającej stabilności rządu miały wpływ na fakt, iż twórcy konstytucji z 1997 roku zdecydowali się na wprowadzenie rozwiązań, których celem było zapewnienie bardziej harmonijnego funkcjonowania rządu. Jego pozycja została wzmocniona poprzez wprowadzenie instytucji konstruktywnego wotum nieufności. Ustanowiono też rozbudowaną procedurę powoływania rady ministrów. Również Prezydent RP zyskał silniejszą pozycję ustrojową w porównaniu z modelem właściwym dla klasycznego systemu rządów parlamentarnych, który można odnaleźć w regulacjach konstytucji marcowej. Najważniejszymi przejawami tego wzmocnienia pozycji głowy państwa było wyposażenie jej w szereg uprawnień osobistych niewymagających kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, jak również zasada, iż prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych. Regulacje zawarte w Konstytucji marcowej z 1921 roku oraz w Konstytucji z 1997 roku posiadają więc istotne cechy wspólne, które dotyczą zasadniczych aspektów związanych z ustrojem państwa. Można pokusić się o stwierdzenie, iż postanowienia Konstytucji marcowej z 1921 roku stanowiły w niektórych obszarach inspirację dla twórców Konstytucji z 1997 roku – mówił podczas mowy inauguracyjnej dr hab. Bogumił Szmulik, prof. ucz., dyrektor Instytutu De Republica.

Dr hab. Krzysztof Szczucki, Prezes Rządowego Centrum Legislacji, w swoim wystąpieniu podkreślił: – Obchody 100-lecia uchwalenia Konstytucji marcowej to nie tylko okazja do gloryfikacji tego faktu i bezkrytycznej oceny dzieła ustrojodawcy z 1921 roku. To też okazja do krytycznego pochylenia się nad losami Rzeczypospolitej w 100 lat po uchwaleniu konstytucji marcowej. To doskonały moment aby pomyśleć o kolejnych tego typu aktach, chociażby Konstytucji kwietniowej, Konstytucji z 1952 roku czy Konstytucji z 1997 roku, u progu 25-lecia jej obowiązywania. Uwagę zwraca zwłaszcza jedna rzecz – pewna swoista pycha legislacyjna ustrojodawcy z 1997 roku. W konstytucji obecnie obowiązującej nie przewidziano bowiem formuły zobowiązującej ustrojodawcę do rewizji aktu po 25 latach obowiązywania. Taką pychą nie wykazali się ani twórcy Konstytucji 3 maja ani Konstytucji marcowej. Tam były zawarte przepisy pozwalające na rewizję po 25 latach. Mimo tego braku, jesteśmy zobowiązani, niejako wezwani, do rozważenia jej rozwiązań i zaproponowania określonych zmian. Wyrażam głęboką nadzieję, że ta konferencja przyczyni się do naukowego przemyślenia naszych osiągnięć ustrojowych i będą z niej płynęły wnioski, które będzie można uwzględnić w przyszłych pracach, mających na celu ulepszenie zwartych tam rozwiązań.

Dr hab. Czesław Kłak, prof. ucz. zwrócił zaś uwagę na kilka newralgicznych, jego zdaniem, kwestii, które należałoby rozważyć z perspektywy czasu jaki upłynął pomiędzy uchwaleniem Konstytucji marcowej oraz Konstytucji z 1997 roku: – Konstytucję marcową i tę z 1997 roku dzieli 76 lat. Obie powstały w zupełnie innych warunkach. Warto jednak zastanowić się nad dwiema rzeczami. Po pierwsze, czy problemy, z którymi mierzyli się twórcy Konstytucji marcowej, dzisiaj nie są przypadkiem nadal aktualne, mimo zmienionego stanu prawnego? Po drugie, jaką naukę wyciągamy z przeszłości? Chciałbym zwrócić uwagę na kilka kluczowych problemów. Przede wszystkim na to, czy w porównaniu do stanu dawniej obowiązującego występuje obecnie progres czy regres oraz czy problemy, które zostały zdefiniowane i zdiagnozowane w przeszłości, nie przybrały aby tylko innego wyrazu i nadal są aktualne? Twórcy Konstytucji z 1997 roku podkreślili expressis verbis, że konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym obowiązującym w Polsce.

– Chcemy wykazać się pewną refleksją odnośnie tego jak współczesna, obowiązująca konstytucja, z kwietnia 1997 roku, wpływa na różne środowiska i jakie są analogie pomiędzy rozwiązaniami prawnymi konstytucji marcowej i konstytucji z 1997 roku – mówiła dr Ewa Leniart, Wojewoda Podkarpacki.

W drugiej części spotkania udział wzięli między innymi przedstawiciele prokuratury, policji oraz prawnicy, którzy w swoich wystąpieniach odnosili się do kwestii praw obywatelskich, roli i zadań sędziego śledczego w procesie karnym, ewolucji instrumentów służących do zwalczania przestępczości, ochrony własności czy też praw socjalnych w świetle Konstytucji marcowej oraz Konstytucji z 1997 roku.

***

Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.

We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut De Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych. Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów.

Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym i wydawniczym dla tak niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.